پرچم‏دار امام حسین ( علیه ‏السلام)

در صبح روز عاشورا، امام یاران خود را به دو دسته تقسیم کرد که شامل سى نفر سواره نظام و چهل نفر پیاده نظام بود. امام فرماندهى میمنه سپاه را به «زهیر بن قین» و میسره سپاه را به «حبیب بن مظاهر» سپرد و پرچم را به برادر خود عباس علیه ‏السلام که از همه شجاع‏تر بود، داد. [۱]

امام حسین علیه ‏السلام به دلیل نقش حساس عباس علیه ‏السلام در رویارویى با دشمنان به ایشان اجازه مبارزه و جنگ نمی‏دادند؛ زیرا چه بسا شهادت ایشان به دلیل دارا بودن نقش پرچم‏دارى می‏توانست ضربه جبران ناپذیرى به روحیه سپاه باشد. از این رو، وقتى ابوالفضل العباس علیه‏ السلام با دیدن شهادت یاران امام و تنهایى او، اجازه جنگ میخواهد، امام به او میفرماید: «یا اَخى أَنْتَ صاحِبُ لِوائى وَ اِذا مَضَیْتَ تَفَرَّقَ عَسْکَرى؛ [۲] اى برادر! تو پرچم‏دار من هستى. اگر تو از دست بروى، سپاه من پراکنده می‏شود.»
نگاشته‏ اند هنگامى که اسیران کربلا را به شهر شام بردند، در میان وسائل غارت شده از شهیدان کربلا، پرچمى بود که در اثر ضربات شمشیر و نیزه، آسیب دیده بود. وسائل را پیش روى یزید نهادند. یزید پرچم مذکور را برداشت و به دقت بدان نگریست و پرسید: این پرچم در دست چه کسى بوده است؟ گفتند: عباس بن على علیهم االسلام . آن‏گاه با تعجب و شگفتى ایستاد و به حاضران گفت: «به این پرچم خوب بنگرید. ببینید که بر اثر ضربه ‏هاى پیکار گران جاى سالمى بر آن نمانده است، ولى جایى که در دست پرچم‏دار قرار داشته، سالم است.»
این سخن کنایه از این بود که پرچم‏دار ضربه‏ هاى تیغ و شمشیرى که بر دستش فرود می ‏آمده، تحمل کرده، ولى پرچم را رها نمی‏کرده است. [۳] موقعیت حضرت عباس علیه‏ السلام در بین یاران امام حسین علیه ‏السلام موقعیت ویژه و منحصر به فردى بوده است. آنگاه که در مدینه بسیارى از خواص و نزدیکان امام، ایشان را از دست زدن به قیام باز می‏داشتند و با نصیحت و خیرخواهى، امام را از این حرکت بر حذر میداشتند، حضرت عباس علیه‏ السلام در چنین شرایط بحرانى و حساسى، بدون هیچ گونه مصلحت اندیشى، پیشگام در یارى امام علیه ‏السلام شد.
در دیگر صحنه‏ هاى قیام نیز همواره حضرت عباس علیه ‏السلام پیشگام دیده می‏شود. به عنوان نمونه شب عاشورا وقتى تنهایى و بی یاورى امام خود را میبیند که امام به همه اجازه بازگشتن از کربلا می‏دهد، به عنوان اولین سخنگو برخاسته و فریاد برآورد: «هرگز چنین نخواهیم کرد، آیا براى اینکه بعد از تو زنده بمانیم؟ خداوند تا ابد آن را به ما نشان ندهد؛ لَمْ نَفْعَلْ ذلِکَ! لِنَبْقِىَ بَعْدَکَ؟ لا اَرانَا اللّه‏ُ ذلِکَ ابدا.» [۴] و هنگامى که امام علیه ‏السلام ، سر و صداى لشکر دشمن را می‏شنود که آماده شبیخون هستند، حضرت عباس علیه ‏السلام را به عنوان نماینده اعزامى خود به همراه بیست سوار به سوى آنان گسیل مى‏دارد، تا ببیند خواسته آنان چیست و به او می‏فرماید: «یا عَبّاسُ اِرْکَبْ بِنَفْسى اَنْتَ یا اَخى! حَتَّى تَلْقاهُمْ وَ تَقُولَ لَهُمْ ما لَکُمْ وَ ما بَدالَکُمْ وَ تَسْأَلْهُمْ عَمّا جاءَ بِهِمْ؟؛ اى عباس! اى برادرم! جانم به قربانت، سوار شو و نزد ایشان برو و بگو شما را چه شده و چه می‏خواهید و از سبب آمدنشان [به اینجا] پرسش کن.» [۵] عباس علیه ‏السلام نزد ایشان رفته و خبر آورد که آنان براى جنگ آمده ‏اند. امام به او فرمود: «اِرْجِعْ اِلَیْهِمْ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تُؤَخِّرَهُمْ اِلَى الْغُدْوَهِ وَ تَدْفَعَهُمْ عَنَّا الْعَشِیَّهَ لَعَلَّنا نُصَلىّ لِرَبِّنَا اللَّیْلَهَ وَ نَدْعُوهُ وَ نَسْتَغْفِرُهُ فَهُوَ یَعْلَمُ اَنّى قَدْ کُنْتُ اُحِبُّ الصَّلوهَ لَهُ وَ تِلاوَهَ کِتابِهِ وَ الدُّعاءَ وَ الاِسْتِغْفارَ؛ نزد آنان باز گرد و اگر توانستى تا صبح از آنان مهلت بگیر و امشب ایشان را از ما باز گردان، شاید ما امشب را براى پروردگارمان نماز بخوانیم و او را خوانده و درخواست مغفرت نماییم؛ زیرا خداوند می‏داند که من نماز براى او، تلاوت کتابش و دعا و طلب آمرزش را دوست می‏دارم.» و عباس علیه‏ السلام نیز چنین کرد. [۶] در روز عاشورا نیز ایشان علاوه بر دفاع از خیمه‏ ها، هر گاه در درگیریها، نیروهاى خودى، در محاصره دشمن قرار می‏گرفتند و توان مقابله را از دست می‏دادند، به یارى آنان می‏شتافت و حلقه محاصره را می‏شکست. به عنوان نمونه در مبارزه «عمر بن خالد صیداوى»، «جابر بن حارث سلمانى» و «سعد» غلام عمر بن خالد صیداوى که پس از ساعتى پیکار در محاصره دشمن واقع شدند، حضرت عباس علیه‏ السلام با یورشى توفنده، آنان را از چنگال دشمن نجات داد. [۷] او در حرکتى افتخارآمیز، براى اطمینان از جانفشانى برادران خود؛ عبدالله، جعفر و عثمان، آنان را پیش مرگ امام خود ساخته و بدانها می‏گوید: «تَقَدَّمُوا بِنَفْسى اَنْتُمْ! فَحامُوا عَنْ سَیِّدِکُمْ حَتّى تَمُوتُوا دُونَهُ؛ پیش بتازید فدایتان شوم! و از سرور و پیشواى خود حمایت کنید تا در برابر او جان دهید.» [۸] سپس آنان را به میدان فرستاد و هرسه آنها به شهادت رسیدند. در پایان نیز خود به میدان شتافته و به شهادت رسید.
ابو حنیفه دینورى از تاریخ نویسان اهل سنت درباره شهادت عباس علیه ‏السلام می‏نویسد: «وَ بَقِىَ الْعَبّاسُ بْنُ عَلىٍّ علیهماالسلام قائِما لإِِمامِ الحُسَینِ علیه‏السلام یُقاتِلُ دُونَهُ وَ یَمیلُ مَعَهُ حَیْثُ مالَ حَتّى قُتِلَ رَحْمَهُ اللّه‏ِ عَلَیْهِ؛ و عباس بن على علیهماالسلام همچنان پیش روى امام حسین علیه ‏السلام باقى ماند، نزد او می‏جنگید و به هر سو که امام می‏رفت او نیز می‏رفت تا اینکه کشته شد؛ درود خدا بر او باد.» [۹] با شهادت عباس علیه ‏السلام نامه پرچم‏دارى در عصر حضور بسته شد و نام او را تاریخ به عنوان واپسین پرچم‏دار جنگهاى پیشوایان معصوم علیهم‏ السلام در دوران حضور ثبت نمود.

عباس لواى همت افراشته است  ***  وین راز به خون خویش بنگاشته است
او پرچم انقلاب عاشورا را
با دست بریده‏اش به پا داشته است [۱۰] تاج شهیدان همه عالمى  ***  دست على علیه‏ السلام ماه بنى هاشمى
چار امامى که تو را دیده‏ اند  ***  دست علم گیر تو بوسیده ‏اند
* * *
بر لب آبم و از داغ غمت می‏میرم  هر دم از غصه جانسوز تو آتش گیرم
مادرم داد به من درس وفادارى را   ***  عشق شیرین تو آمیخته شد با شیرم
گاه سردار علمدارم و گاهى سقا  ***  که به پاس حَرَمت گشت زنان چون شیرم
غیرتم، گاه نهیبم زند از جا برخیز!   ***   لیک فرمان مطاع تو شود پا گیرم
کربلا کعبه عشق است و منم در احرام  ***  شد در این قبله عشاق دو تا تقصیرم
دست من خورد به آبى که نصیب تو نشد  ***  چشم من داد از آن آب روان تصویرم
باید این دیده و این دست کنم قربانى  ***  تا که تکمیل شود حج و من آن گه میرم
زین جهت دست به پاى تو فشاندم بر خاک  ***  تا کنم دیده فدا، چشم به راه تیرم
اى قد و قامت تو معنى «قد قامت» من  ***  اى که الهام عبادت ز وجودت گیرم
وصل شد حال قیامم ز عمودى به سجود  ***  بى رکوع است نماز من و این تکبیرم
جسدم را به سوى خیمه اصغر علیه‏السلام مبرید  ***  که خجالت زده زان تشنه لب بى شیرم

___________________________________________
[۱] تاریخ الطبرى، ج ۵، ص ۲۱۳؛ مقتل الحسین، موفق بن احمد الخوارزمى، قم، منشورات مکتبه المفید، بى‏تا، ج ۲، ص ۴٫
[۲] بحار الانوار، محمد باقر المجلسى، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۳ ه . ق، ج ۴۵، ص ۴۱٫
[۳] ر. ک: سوگنامه آل محمد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، محمد محمدى اشتهاردى، قم، انتشارات ناصر، چاپ ششم، ۱۳۷۳ ه . ش، ص ۲۹۹٫
[۴] شیخ عباس قمى، نفس المهموم، تهران، کتاب فروشى اسلامیه، ۱۳۶۸، ه . ق، ص ۱۳۷٫
[۵] محمد بن محمد بن النعمان، شیخ مفید، الإرشاد، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، ۱۳۷۸ ه . ش، ج۲، ص۱۳۲٫
[۶] همان، ص۱۳۳٫
[۷] تاریخ الطبرى، ج۵، ص۲۱۶٫
[۸] الارشاد، ج۲، ص۱۶۲٫
[۹] ابو حنیفه احمد بن داود الدینورى، اخبار الطِّوال، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۱ ه . ق، ص۳۸۰٫
[۱۰] سید رضا مؤید.